KYC: Ghét đến tận cùng chính là yêu? Từ chi phí tuân thủ đến động lực tạo giá trị

Tác giả: Trương Phong

Trong làn sóng số hóa đang tràn qua toàn cầu ngày nay, khái niệm “KYC” đã vượt ra khỏi giới hạn truyền thống của nó, từ quy trình tuân thủ của các tổ chức tài chính, dần dần trở thành tiêu chuẩn quản lý người dùng trên các nền tảng internet. Tuy nhiên, phần lớn các nền tảng vẫn hiểu KYC chỉ như một “công cụ tuân thủ” — một cơ chế xác thực danh tính đơn chiều, tĩnh tại, và kín đáo. Các nền tảng thu thập giấy tờ tùy thân, số điện thoại, email của người dùng để “hiểu rõ” danh tính của họ, mục đích chính là để đáp ứng quy định, phòng tránh rủi ro, chứ không thực sự phục vụ giá trị của người dùng. Bản chất của KYC này là một chiến lược “phòng thủ”, xây dựng tường dữ liệu nhưng chưa xây dựng cầu nối giá trị.

KYC thực sự không nên dừng lại ở việc tuân thủ, mà phải hướng tới giá trị. Nó không phải là một lần thu thập danh tính, mà là một quá trình liên tục hiểu rõ hành vi người dùng, tôn trọng quyền lợi của họ, và trao trả quyền kiểm soát dữ liệu về tay người dùng. Điều này đồng nghĩa với việc từ “Know Your Customer” chuyển sang “Keep Your Customer Value” — liên tục bảo vệ và mở rộng giá trị của người dùng. Chìa khóa để thực hiện sự chuyển đổi này là giải phóng dữ liệu hành vi của người dùng khỏi “đảo dữ liệu”, thông qua định lượng, xác nhận quyền, lưu thông, xây dựng một “mạng lưới giá trị” cùng có lợi cho người dùng, thương nhân và hệ sinh thái.

1. Từ “Ghi chép dữ liệu” đến “Cộng tác tạo giá trị”: xây dựng lại nền tảng logic của KYC

Trong mô hình internet truyền thống, nền tảng là “độc quyền” dữ liệu. Người dùng đặt vé máy bay qua app, check-in khách sạn qua mini-program, viết đánh giá trên OTA — mỗi hành vi đều được hệ thống ghi lại, nhưng ít khi được trao giá trị thực sự. Những dữ liệu này bị giữ trong các máy chủ riêng biệt, tạo thành “đảo dữ liệu”. Người dùng không có quyền sở hữu hay hưởng lợi từ dữ liệu của chính mình, trong khi nền tảng tối ưu dịch vụ, tăng lợi nhuận quảng cáo dựa trên dữ liệu đó, còn người dùng, nguồn gốc dữ liệu, lại trở thành “nguồn cung cấp dữ liệu” thụ động.

KYC thực sự bắt đầu từ việc thừa nhận hành vi của người dùng chính là một dạng sáng tạo giá trị. Mỗi lần tiêu dùng, chia sẻ, tương tác đều cần được nhìn nhận, đo lường và đền đáp xứng đáng. Điều này đòi hỏi nền tảng phải định nghĩa lại “hành vi có giá trị” và xây dựng một hệ thống đo lường công bằng, minh bạch.

Đồng bộ hóa thước đo giá trị: Phát hành token hệ sinh thái. Chúng tôi đề xuất phát hành một loại “token du lịch văn hóa” dựa trên blockchain, làm “tiền tệ chung” của toàn bộ hệ sinh thái. Nó không còn là điểm thưởng riêng của một nền tảng, mà là phương tiện lưu thông giá trị xuyên cảnh vực. Token là sự phản ánh số hóa hành vi của người dùng, thể hiện rõ đóng góp của họ trong hệ sinh thái.

Định nghĩa “hành vi có giá trị” và định lượng chúng. Ví dụ về hành vi tiêu dùng: tiêu dùng 100 nhân dân tệ tại khách sạn liên minh, thưởng 1 token; mua vé tham quan, thưởng 2 token; đóng góp nội dung du lịch chất lượng, thưởng 5 token; hoàn thành check-in tuyến đường, thưởng 3 token; đề xuất ý kiến và được chấp nhận, thưởng 10 token.

Các hành vi này sẽ tự động kích hoạt qua API và hợp đồng thông minh, ghi nhận trên blockchain, minh bạch và không thể sửa đổi. Lúc này, KYC không còn là đăng ký danh tính một lần, mà là ghi nhận hành vi liên tục và ánh xạ giá trị. Nền tảng “hiểu” không còn là nhãn danh tính tĩnh, mà là giá trị đóng góp của người dùng theo thời gian, có thể đo lường được. Người dùng từ “đối tượng dữ liệu” thụ động trở thành “đồng sáng tạo giá trị chủ động”.

2. Từ “Sở hữu của nền tảng” đến “Chủ quyền của người dùng”: xây dựng lại cơ chế tin cậy của KYC

Trong mô hình truyền thống, dù hành vi của người dùng được ghi nhận, quyền sở hữu dữ liệu vẫn thuộc về nền tảng. Người dùng không thể mang theo, chuyển nhượng, hay sử dụng dữ liệu qua các nền tảng khác. Loại “KYC giả” này thực chất là khóa người dùng trong tường dữ liệu, tạo ra một dạng “nô lệ số” ngầm. KYC thực sự cần chuyển đổi từ “dữ liệu” thành “tài sản”, và sử dụng công nghệ để xác nhận quyền sở hữu dữ liệu, khôi phục chủ quyền của người dùng.

Tạo dựng danh tính số của người dùng (DID). Người dùng không còn đăng nhập bằng số điện thoại hay email nữa, mà dùng một danh tính phi tập trung. DID là “hộ chiếu” của người dùng trong thế giới số, hoàn toàn do chính họ kiểm soát, không phụ thuộc vào nền tảng trung tâm nào. DID không chỉ là định danh, mà còn là biểu tượng chủ quyền của người dùng trong không gian số.

Tài sản liên kết với DID. Mỗi token du lịch văn hóa người dùng kiếm được sẽ tự động gửi vào ví số liên kết với DID của họ qua hợp đồng thông minh. Các NFT huy hiệu (ví dụ “Chuyên gia ẩm thực”, “Tiên phong khám phá”) cũng thuộc về DID của họ. Tất cả đều ghi trên chuỗi, quyền sở hữu rõ ràng, không thể tước đoạt.

Kết quả là dữ liệu không còn thuộc về nền tảng nữa, mà trở thành tài sản số thuộc về người dùng. Nền tảng có thể dùng dữ liệu để tối ưu dịch vụ, nhưng quyền sở hữu, kiểm soát, lợi nhuận đều nằm trong tay người dùng. Đây chính là KYC đích thực: không chỉ “hiểu rõ khách hàng”, mà còn “tôn trọng khách hàng” — tôn trọng quyền lợi của họ, thừa nhận giá trị của họ, và trả lại quyền sở hữu giá trị cho họ.

3. Từ “Đảo quyền lợi” đến “Hệ sinh thái lưu thông”: giải phóng tiềm năng giá trị của KYC

Nếu tài sản của người dùng chỉ có thể sử dụng trong một nền tảng duy nhất, thì đó vẫn là “đồng tiền trong nhà tù số”, chưa thể thực sự phát huy giá trị. KYC thực sự phải thúc đẩy tài sản lưu thông tự do trong hệ sinh thái, trở thành “quyền lợi chung” xuyên thương hiệu, cảnh vực, ứng dụng.

Token như “tiền tệ chung”. Ví dụ, dùng token tích lũy từ chuyến bay để trừ tiền thuê xe; dùng token nhận được từ đánh giá để đổi lấy NFT kỷ niệm số; người nắm giữ nhiều token có thể mua vé trải nghiệm đặc biệt tại các danh thắng.

NFT như “giấy chứng nhận quyền lợi chung”. Ví dụ, người sở hữu SBT (Soulbound Token) “Hội những người nghiên cứu lịch sử”, khi đến bảo tàng lịch sử khác có thể tự động nhận audio guide chuyên nghiệp; sở hữu NFT “Thành viên kim cương” của khách sạn, khi đến các điểm du lịch hợp tác cũng được giảm giá.

Dữ liệu (qua SBT) như “tài sản tín dụng và sở thích”. Người dùng có thể cấp phép cho nhà trọ xem thông tin SBT của họ (ví dụ “Không có hỏng hóc”, “Người sáng tạo chất lượng”), dựa trên dữ liệu đáng tin cậy để đặt phòng nhanh chóng và nhận ưu đãi.

Lúc này, KYC không còn là công cụ độc quyền của nền tảng nữa, mà là “chứng minh nhân thân giá trị” do người dùng tự quản lý. Nó không chỉ mang danh tính, mà còn chứa đựng tín dụng, sở thích, lịch sử và quyền lợi. Người dùng dựa trên DID và tài sản trên chuỗi có thể di chuyển linh hoạt trong toàn hệ sinh thái, hưởng dịch vụ cá nhân hóa, cao cấp. Các nền tảng kết nối với mạng mở này sẽ có thêm dữ liệu người dùng đa dạng và các kênh marketing chính xác hơn.

4. Cơ sở kỹ thuật và thương mại để thực hiện giá trị KYC

Xây dựng một mạng lưới giá trị lấy người dùng làm trung tâm như vậy cần có nền tảng công nghệ vững chắc và cơ chế hợp tác thương mại.

Liên minh và tiêu chuẩn. Thành lập “Liên minh hệ sinh thái số du lịch văn hóa”, gồm các doanh nghiệp dẫn đầu ngành, nền tảng công nghệ và tổ chức tiêu chuẩn, xây dựng mô hình kinh tế token, chuẩn giao diện dữ liệu và giao thức công nhận chéo. Chỉ khi có tiêu chuẩn thống nhất, mới có thể phá vỡ các tường nền tảng, thúc đẩy liên thông xuyên cảnh vực.

Blockchain nền tảng. Là lớp thanh toán tin cậy, đảm bảo tất cả token và NFT phát hành, lưu thông đều minh bạch, công khai. Chọn lựa chuỗi liên minh hoặc chuỗi công cộng phù hợp về hiệu suất, chi phí và tuân thủ, đảm bảo dữ liệu không thể sửa đổi, giao dịch có thể truy vết.

Hợp đồng thông minh. Tự động thực thi phát thưởng, đổi quyền lợi, phân chia lợi nhuận, không cần trung gian. Mã hợp đồng chính là pháp luật, việc thực thi minh bạch là chìa khóa xây dựng lòng tin của người dùng.

Ví người dùng. Ví trung tâm, liền mạch, an toàn, tích hợp trong app hoặc mini-program, quản lý DID, token và NFT. Trải nghiệm người dùng cần “kỹ thuật vô hình, giá trị rõ ràng”, để người dùng không cần hiểu kỹ thuật blockchain vẫn dễ dàng quản lý tài sản số của mình.

5. Mục tiêu tối thượng của KYC — Trở về giá trị con người

KYC truyền thống nhằm mục đích tuân thủ, đảm bảo an toàn cho nền tảng. Nhưng KYC thực sự không chỉ là tuân thủ, mà còn là vì giá trị, vì phẩm giá của người dùng.

Với người dùng, mỗi lần tiêu dùng và tham gia đều là bước tích lũy tài sản số cá nhân. Những tài sản này có thể “theo người”, đổi lấy các quyền lợi thực tế và đa dạng trong toàn hệ sinh thái, thực hiện “dữ liệu của tôi, tài sản của tôi, quyền lợi của tôi”. Nỗ lực và đóng góp của họ trong thế giới số được liên tục ghi nhận, danh tính của họ từ “người tiêu dùng thụ động” nâng cấp thành “đồng sáng tạo giá trị tích cực”.

Với các doanh nghiệp, họ xây dựng một mạng lưới người dùng có độ gắn kết cao, qua việc phát hành quyền lợi, có được khách hàng chính xác và kênh marketing hiệu quả, đồng thời qua dịch vụ phục vụ các thành viên khác trong hệ sinh thái để chia sẻ doanh thu. Không cần đầu tư lớn vào hệ thống thành viên riêng, họ tham gia vào một nền kinh tế số mở, năng động.

Với hệ sinh thái, xây dựng một vòng khép kín về giá trị. Người dùng có thể lưu thông tài sản, còn doanh nghiệp thu hút người dùng, tạo ra một cộng đồng số tự củng cố và mở rộng. Dữ liệu và giá trị tự do lưu thông trong hệ sinh thái, thúc đẩy ngành phát triển từ “cạnh tranh zero-sum” sang “cộng sinh và thắng lợi chung”.

Đây không còn là những “tường dữ liệu” cô lập, mà là một mạng lưới giá trị mở, cộng sinh, thịnh vượng. Ở đó, KYC không còn là rào cản, mà là cây cầu — kết nối hành vi và giá trị, người dùng và doanh nghiệp, dữ liệu và quyền lợi. Nó định nghĩa lại mối quan hệ giữa nền tảng và người dùng, cũng như cách hiểu về “niềm tin” trong kỷ nguyên số.

KYC thực sự không phải để tuân thủ, mà để hướng tới giá trị — để mỗi người dùng đều được nhìn thấy, tôn trọng và mở rộng giá trị của chính họ. Trong hệ sinh thái số tương lai, chỉ những tổ chức hiểu và thực thi đúng triết lý này mới có thể giành được lòng tin dài hạn của người dùng, liên tục tạo ra giá trị và dẫn dắt sự đổi mới.