Hiểu về các công cụ phái sinh: Từ thuật ngữ đến thực hành

Trong thế giới đầu tư hiện đại, có rất nhiều công cụ tài chính để các nhà giao dịch lựa chọn sử dụng, chẳng hạn như sở hữu vàng để đầu tư theo dạng Spot trực tiếp hoặc qua quỹ hoặc thậm chí qua các công cụ khác như CFD, đại diện cho một loại chứng khoán phái sinh. Trong số các lựa chọn này, chứng khoán phái sinh (Derivative) nổi tiếng với khả năng mang lại lợi nhuận cao nhưng cũng đi kèm với mức rủi ro cao tương tự.

Câu hỏi thường gặp là nhiều nhà đầu tư chưa thực sự hiểu rõ đặc điểm cơ bản của công cụ này. Nếu chúng ta có thể hiểu rõ về derivative một cách thấu đáo, chúng ta sẽ có thể sử dụng nó để quản lý rủi ro hoặc tìm kiếm lợi nhuận một cách thông minh.

Derivative là gì? Hiểu rõ khái niệm cơ bản

Chứng khoán phái sinh hay derivative là các hợp đồng hoặc thỏa thuận tài chính được lập ra hiện tại, trong đó các bên đồng ý sẽ trao đổi hoặc có quyền mua bán một loại hàng hóa nào đó trong tương lai. Điểm nổi bật của derivative là cả hai bên có thể thỏa thuận giá cả và số lượng trước, mặc dù hàng hóa thực tế chưa có trong tay.

Thông qua cách thỏa thuận giá trước này, giá của chứng khoán phái sinh phản ánh quan điểm của thị trường về giá hàng hóa trong tương lai, và khi giá thực tế biến động khác so với hợp đồng, các nhà giao dịch có cơ hội kiếm lợi từ chênh lệch đó.

Ví dụ thực tế về giao dịch

Hãy tưởng tượng một tình huống thực tế: các nhà giao dịch futures thị trường dầu thô West Texas Texas đã đồng ý với hợp đồng tháng 12 năm 2020 ở mức giá 40 đô la mỗi thùng. Điều này có nghĩa là khi kết thúc năm 2020, dầu thô thực tế sẽ được chuyển giao ở mức giá 40 đô la mỗi thùng, bất kể giá thị trường thực tế đóng cửa ở mức nào.

Người mua yên tâm rằng họ sẽ nhận được hàng hóa theo đúng mong muốn với mức giá đã thỏa thuận, còn người bán biết rằng hàng hóa đang sản xuất sẽ có người mua ở mức giá phù hợp. Cả hai bên đều được bảo vệ khỏi biến động giá.

Chứng khoán phái sinh chia thành mấy loại

1. Hợp đồng kỳ hạn (Forwards) - Hợp đồng tùy chỉnh

Hợp đồng Forward là thỏa thuận trực tiếp giữa hai bên về việc mua bán hàng hóa với mức giá đã thỏa thuận ngày hôm nay nhưng sẽ thanh toán và chuyển giao trong tương lai.

Điểm nổi bật: Là thỏa thuận tùy chỉnh, linh hoạt Hạn chế: Thanh khoản thấp do không có thị trường trung tâm, rủi ro trong việc chuyển giao thực tế, thường dùng cho nông dân và hàng hóa thiết yếu

2. Hợp đồng tương lai (Futures) - Hợp đồng tiêu chuẩn

Futures là phiên bản nâng cấp của Forward, có tính tiêu chuẩn, quy định rõ về số lượng hàng hóa, và chỉ được giao dịch trên các trung tâm giao dịch hợp đồng phái sinh.

Ví dụ nhiều người biết đến: Thị trường giao dịch dầu thô West Texas, Brent hoặc thị trường vàng Comex đều là thị trường futures.

Điểm nổi bật: Thanh khoản cao, dễ tìm đối tác Hạn chế: Kích thước hợp đồng tối thiểu lớn, không phù hợp cho nhà nhỏ lẻ

3. Quyền chọn (Options) - Quyền có điều kiện

Khác với hai loại trên, quyền chọn cho phép người mua có quyền hoặc không quyền sử dụng trong tương lai. Người mua phải trả phí bảo hiểm (premium) để đổi lấy quyền này, còn người bán quyền chọn đã nhận phí bảo hiểm và phải sẵn sàng thực hiện khi người mua sử dụng quyền.

Điểm nổi bật: Giới hạn thua lỗ ở mức phí bảo hiểm, lợi nhuận không giới hạn Hạn chế: Phức tạp hơn, cần hiểu rõ về strike price, ngày hết hạn, v.v.

4. Swaps (Swap) - Giao dịch trao đổi dòng tiền

Swaps là thỏa thuận trao đổi dòng tiền trong tương lai, khác với các chứng khoán dựa trên hàng hóa, swaps tập trung vào quản lý rủi ro lãi suất và dòng tiền.

Điểm nổi bật: Hữu ích trong quản lý dòng tiền Hạn chế: Thanh khoản thấp, phù hợp với tổ chức lớn

5. Hợp đồng chênh lệch giá (CFD) - Không chuyển giao hàng hóa

CFD hoàn toàn khác biệt vì nó không liên quan đến việc chuyển giao hàng hóa thực tế, mà là đặt cược vào chênh lệch giá. Dù giá mở cửa hay đóng cửa, lợi nhuận hoặc lỗ sẽ được tính dựa trên sự chênh lệch đó.

Ngoài ra, CFD còn cho phép nhà giao dịch sử dụng đòn bẩy, mở rộng cả khả năng lợi nhuận lẫn rủi ro.

Điểm nổi bật: Thanh khoản cao, sử dụng đòn bẩy để tăng lợi nhuận, có thể giao dịch cả lên và xuống Hạn chế: Đòn bẩy cao = Rủi ro lớn, không phù hợp đầu tư dài hạn

Bảng so sánh 5 loại chứng khoán phái sinh

Tại sao nhà đầu tư sử dụng chứng khoán phái sinh

Đặt lợi nhuận trong tương lai

Thay vì chờ đợi giá, derivative cho phép thỏa thuận giá trước, giúp nhà giao dịch yên tâm rằng họ sẽ nhận được hàng hóa theo hợp đồng, bất kể giá thị trường tăng hay giảm.

Bảo vệ danh mục đầu tư

Nếu đang sở hữu vàng và giá giảm, thay vì bán và mua lại, nhà giao dịch có thể dùng futures hoặc CFD ở trạng thái short để kiếm lợi từ giảm giá.

( Phân bổ danh mục

Chứng khoán phái sinh giúp mở rộng danh mục đầu tư sang các hàng hóa không có sẵn như dầu, vàng, hàng hóa, giúp đa dạng hóa rủi ro.

) Đầu cơ chênh lệch giá

Các trader có khả năng cao có thể dùng CFD để kiếm lợi từ biến động giá ngắn hạn, đặc biệt khi sử dụng đòn bẩy đúng cách.

Cẩn trọng: Rủi ro đi kèm với derivative

Rủi ro từ đòn bẩy

Đòn bẩy là cơ chế cho phép đặt cược một phần vốn nhỏ nhưng kiểm soát lượng lớn hàng hóa. Khi dự đoán đúng, đòn bẩy nhân lợi nhuận, còn sai sẽ nhân rủi ro. Nhiều nhà giao dịch đã thua lỗ nhiều hơn số vốn ban đầu do thiếu quản lý rủi ro tốt.

Cách phòng tránh: Chọn nhà môi giới có chế độ bảo vệ số dư âm, đặt stop loss / trailing stop.

Rủi ro từ việc chuyển giao hàng hóa

Một số chứng khoán như Forward và Futures yêu cầu chuyển giao hàng hóa thực tế khi đáo hạn. Nhà giao dịch cần biết rõ điều này trước.

Rủi ro từ biến động thị trường

Khi có các sự kiện quan trọng như điều chỉnh lãi suất, giá hàng hóa có thể biến động mạnh, ví dụ như giá vàng. Nếu không có quản lý rủi ro tốt, nhà giao dịch có thể thua lỗ lớn.

Rủi ro thanh khoản

Khi thị trường hỗn loạn, thanh khoản của một số chứng khoán có thể mất đi, không thể tìm đối tác, dẫn đến bị mắc kẹt trong vị thế không mong muốn.

Tóm tắt về hiểu biết về derivative

Chứng khoán phái sinh là con dao hai lưỡi, có mặt tốt như ###cơ hội lợi nhuận cao, quản lý rủi ro( và mặt xấu như )rủi ro cao, phức tạp###. Nó có thể làm giàu hoặc làm mất trắng tài khoản.

Chìa khóa là học hỏi kỹ lưỡng trước khi hành động và quản lý rủi ro chặt chẽ. Khi bạn hiểu rõ derivative là gì, các ưu điểm, nhược điểm và rủi ro có thể xảy ra, bạn sẽ sẵn sàng sử dụng nó để tối đa hóa lợi ích trong phạm vi rủi ro chấp nhận được.

Các câu hỏi thường gặp

( Chứng khoán phái sinh được giao dịch ở đâu?

Tùy theo loại Futures và Options, có giao dịch tại các sàn trung tâm )Exchange(, còn Forward và Swaps thường là giao dịch OTC )Over The Counter###. CFD có thể giao dịch trên thị trường có kiểm soát hoặc không kiểm soát.

( Equity Option có phải là derivative không?

Chắc chắn rồi, Equity Option )quyền mua hoặc bán cổ phiếu( là derivative vì giá trị của nó phụ thuộc vào giá cổ phiếu )underlying asset###. Nhà giao dịch quyền chọn có quyền theo hợp đồng, và giá trị của quyền này biến đổi theo giá cổ phiếu.