Bạn muốn đầu tư vào cổ phiếu của các công ty nhỏ nhưng không biết cách tiếp cận? Hiểu về thị trường OTC giao dịch ngoài sàn

投資人常常遇到這樣的困境：發現一家有潛力的新興企業 hoặc trung nhỏ hoặc công ty vừa và nhỏ, nhưng lại không thể tìm thấy các sản phẩm giao dịch của họ trên các sàn giao dịch chính thống. Lúc này, cần phải hiểu rõ về OTC（Giao dịch ngoài sàn）. Thị trường OTC cung cấp nhiều lựa chọn đầu tư đa dạng hơn, phương thức giao dịch linh hoạt hơn, nhưng cũng đi kèm với những rủi ro tương ứng. Vậy làm thế nào để nhận thức đúng và tham gia một cách an toàn vào thị trường OTC?

OTC là gì?

OTC viết tắt của Over The Counter (Giao dịch ngoài sàn), là hình thức giao dịch không diễn ra tại các thị trường tập trung (như sàn chứng khoán), mà qua các kênh phân tán. Nhà đầu tư có thể thực hiện mua bán trực tiếp với đối tác qua ngân hàng, công ty chứng khoán, thậm chí qua điện thoại hoặc hệ thống điện tử, chính vì vậy còn gọi là “giao dịch tại quầy” hoặc “giao dịch quầy”.

Khác với hệ thống báo giá thống nhất của thị trường tập trung, giá của giao dịch OTC do hai bên mua và bán thương lượng trực tiếp quyết định, đối tác giao dịch có thể là ngân hàng, công ty chứng khoán, doanh nghiệp hoặc cá nhân đầu tư. Nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ, startup không đủ điều kiện niêm yết trên sàn sẽ chọn giao dịch OTC. Một số công ty có đủ điều kiện niêm yết vẫn chọn thị trường ngoài sàn để tránh tiết lộ quá nhiều thông tin.

Với sự phát triển của internet, quy mô thị trường OTC ngày càng mở rộng, các nhà môi giới cung cấp nhiều sản phẩm và dịch vụ đa dạng hơn trong môi trường quản lý thoáng hơn, đáp ứng nhu cầu về sự tiện lợi và khả năng tiếp cận của nhà đầu tư. Tuy nhiên, so với giao dịch trên sàn, giá OTC ít minh bạch hơn, thiếu các quy tắc giao dịch chặt chẽ và hệ thống quản lý, do đó nhà đầu tư phải chấp nhận rủi ro tín dụng cao hơn.

Cổ phiếu OTC và các sản phẩm giao dịch ngoài sàn khác

Các loại sản phẩm giao dịch ngoài sàn rất đa dạng, vượt xa phạm vi của các sàn tập trung:

Cổ phiếu — Ngoài các cổ phiếu niêm yết chính thức, thị trường OTC còn gồm nhiều cổ phiếu của doanh nghiệp vừa và nhỏ, startup chưa đủ điều kiện niêm yết hoặc chưa đăng ký niêm yết, đây là thị trường đầu tư OTC lớn nhất.

Trái phiếu — Do lượng phát hành lớn, đa dạng về loại hình nhưng ít giao dịch, thị trường OTC phù hợp hơn để giao dịch trái phiếu so với thị trường niêm yết.

Phái sinh — Các hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng chênh lệch có thể giao dịch OTC.

Ngoại hối — Các nền tảng giao dịch tiền tệ đều thuộc phạm vi OTC.

Tiền điện tử — Thị trường OTC cho phép mua bán lượng lớn tiền điện tử một lần, điều này khó thực hiện trên các sàn giao dịch tiền điện tử chuyên dụng.

Thị trường OTC tại Đài Loan và cơ chế khớp lệnh

Thị trường chứng khoán Đài Loan gồm hai hệ thống: “Sàn giao dịch chứng khoán” và “Trung tâm giao dịch quầy” (OTC). Chỉ số OTC (còn gọi là chỉ số quầy) phản ánh tình hình chung của thị trường cổ phiếu OTC tại Đài Loan, nhiều nhà đầu tư theo dõi chỉ số này để đánh giá xu hướng của thị trường cổ phiếu nhỏ và trung.

Mục đích thành lập trung tâm quầy là cân bằng giữa quy định và phát triển: dù điều kiện niêm yết chặt chẽ, nhưng quá khắt khe sẽ cản trở sự phát triển của nhiều doanh nghiệp mới. Trung tâm quầy nới lỏng điều kiện đăng ký, doanh nghiệp chỉ cần có đề xuất từ hơn 2 công ty chứng khoán hỗ trợ là có thể đăng ký, và trong vòng 6 tháng nếu có tiến bộ rõ rệt có thể xin chuyển lên niêm yết chính thức.

Tuy nhiên, mức độ dễ dàng trong đăng ký cũng mang lại những lo ngại. Ngoài các doanh nghiệp có triển vọng thực sự nhưng thiếu vốn, còn có những công ty “mập mờ” tràn vào, thậm chí có các công ty môi giới bất hợp pháp chuyên giới thiệu các mã rủi ro cao để “cắt lỗ”. Do đó, nhà đầu tư ngoài việc chọn mã còn cần thận trọng đánh giá uy tín của các môi giới.

Quy trình và quy tắc khớp lệnh cổ phiếu OTC:

Nhà đầu tư đặt lệnh qua công ty chứng khoán → Lệnh được gửi lên hệ thống khớp lệnh tự động của trung tâm quầy (ATS) → Được ghép theo nguyên tắc ưu tiên giá, ưu tiên thời gian → Giao dịch thành công

• Giai đoạn trước giờ giao dịch 08:30–09:00
• Thời gian giao dịch bình thường 09:00–13:30
• Giai đoạn định giá sau giờ 13:40–14:30
• Khoảng cách khớp lệnh mỗi 5 giây thực hiện một phiên khớp tập trung
• Giới hạn biên độ tăng giảm ±10% (giống như cổ phiếu niêm yết)
• Chế độ chuyển giao T+2 (hoàn toàn giống như cổ phiếu niêm yết)

Toàn bộ hoạt động và quy tắc giao dịch đều đồng bộ với thị trường niêm yết, nhà đầu tư không cần thao tác thêm hay mở chức năng đặc biệt. Các công ty niêm yết OTC phải tuân thủ quy định công bố thông tin, bao gồm báo cáo quý, báo cáo năm và các thông tin quan trọng khác, độ minh bạch cao hơn thị trường OTC tự do.

Sự khác biệt cốt lõi giữa giao dịch nội và ngoài sàn

Sự khác biệt về tiêu chuẩn sản phẩm — Giao dịch nội như đi đổi tiền tại ngân hàng, mỗi ngân hàng có tiêu chuẩn thống nhất; giao dịch ngoài sàn như đến tiệm cầm đồ, mỗi lần đều khác nhau, nhưng hàng hóa đa dạng hơn.

Sự khác biệt về phương thức giao dịch — Nội sàn dùng phương thức khớp nhóm, công khai minh bạch, công bằng hơn nhưng lợi nhuận ít hơn. Ngoài sàn dùng phương thức thương lượng, hai bên thỏa thuận giá rồi giao dịch, nên thông tin quan trọng hơn vốn là tiền.

Chất lượng quản lý, minh bạch — Giao dịch nội do chính phủ phê duyệt, quản lý toàn diện. Giao dịch ngoài sàn do các công ty chứng khoán thực hiện, nhiều nơi không chịu sự kiểm soát chính thức, nhà đầu tư cần chọn nền tảng có phép của chính phủ và được giám sát để đảm bảo an toàn.

Thanh khoản — Giao dịch nội sàn có khối lượng lớn, thanh khoản cao, thu hút dòng vốn quốc tế; thị trường OTC có khối lượng nhỏ, thanh khoản thấp, có thể khó bán được giá mong muốn.

Ưu điểm của giao dịch OTC

✔️ Lựa chọn đa dạng hơn — Nhà đầu tư có thể tiếp cận các sản phẩm không có trên sàn chính thống như phái sinh, hợp đồng chênh lệch, ngoại hối, thị trường rộng lớn hơn.

✔️ Phương thức giao dịch linh hoạt hơn — Sản phẩm và cách thức giao dịch đa dạng, phù hợp mục tiêu đầu tư, không bị giới hạn theo quy tắc chung của sàn.

✔️ Đòn bẩy linh hoạt — Thị trường truyền thống hạn chế đòn bẩy, còn OTC cung cấp nhiều lựa chọn hơn, nhà đầu tư có thể tận dụng đòn bẩy cao để tăng lợi nhuận.

✔️ Biện pháp an toàn dần hoàn thiện — Thị trường OTC hiện đại ngày càng tối ưu, thiết kế an toàn theo dạng phân tầng và gần như tiếp cận thị trường trung tâm, một số môi giới chính quy được các tổ chức tài chính lớn cấp phép và giám sát, cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp hơn.

Rủi ro của giao dịch OTC

❌ Chưa có quy định thống nhất — Thị trường OTC thiếu quy chuẩn chung, minh bạch thấp, pháp lý và quản lý còn lỏng lẻo, nhiều môi giới lừa đảo trà trộn. Các công ty niêm yết và chứng khoán phải tuân thủ quy định nghiêm ngặt, nhiều công ty và chứng khoán chưa đủ điều kiện sẽ giao dịch trên OTC.

❌ Rủi ro thanh khoản — Chứng khoán OTC có thanh khoản thấp hơn nhiều so với sàn trung tâm, nhà đầu tư có thể không bán được giá mong muốn nhanh chóng.

❌ Rủi ro biến động thị trường — Giao dịch OTC dễ bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường, nhưng nhà đầu tư không có thông tin minh bạch như sàn chính, khó nhận biết rủi ro hơn.

❌ Rủi ro đối tác — Không có thị trường và quy tắc chung, người bán có thể báo giá khác nhau cho các người mua khác nhau, dễ gặp rủi ro tín dụng. Một số loại hàng có biến động giá mạnh, thanh khoản yếu, rủi ro lớn hơn.

❌ Rủi ro lừa đảo — Thị trường tồn tại các đối tượng lừa đảo, dùng thông tin giả để dụ dỗ nhà đầu tư.

Chìa khóa đảm bảo an toàn khi giao dịch OTC

Để giảm thiểu rủi ro trong giao dịch ngoài sàn, nhà đầu tư cần nắm rõ các nguyên tắc sau:

Thứ nhất, xác nhận độ an toàn của môi giới — Chọn các môi giới được các cơ quan quản lý cấp phép, có hệ thống kiểm soát rủi ro tốt, là điều kiện tiên quyết.

Thứ hai, chọn các sản phẩm đã có lịch sử giao dịch lâu dài — Ưu tiên các sản phẩm có nhiều nhà tham gia, có thể tìm hiểu về spread, thanh khoản, v.v.

Thứ ba, tận dụng các biện pháp bảo vệ của nền tảng — Các nền tảng chính quy thường cung cấp các dịch vụ đánh giá rủi ro, xác minh danh tính khách hàng (KYC), cơ chế xử lý khiếu nại, giúp giảm thiểu rủi ro.

Thứ tư, cẩn trọng trong việc chọn đối tác giao dịch — Tìm hiểu về nền tảng, uy tín, lịch sử hoạt động của đối tác để tránh các tổ chức không uy tín.

Tóm lại

Thị trường OTC mở ra nhiều cơ hội hơn cho nhà đầu tư, đáp ứng các nhu cầu mà thị trường nội không thể cung cấp. Dù là nhà đầu tư tìm kiếm cơ hội tăng trưởng của doanh nghiệp nhỏ và vừa, hay các nhà giao dịch chuyên nghiệp muốn tùy chỉnh giao dịch, thị trường ngoài sàn đều có giá trị riêng.

Tuy nhiên, giao dịch OTC đi kèm với rủi ro cao hơn. Thiếu quy định rõ ràng, minh bạch thấp, thanh khoản hạn chế là những vấn đề cần nhận thức kỹ trước khi tham gia. Thông qua việc chọn môi giới chính quy, lựa chọn sản phẩm phù hợp, hiểu rõ cơ chế thị trường, nhà đầu tư có thể tìm kiếm cơ hội trong các cổ phiếu OTC và thị trường ngoài sàn trong khi vẫn kiểm soát rủi ro. Điều quan trọng là — đừng theo đuổi đám đông một cách mù quáng, hãy nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi ra quyết định.