Khi nhà đầu tư nhỏ lẻ bắt đầu viết kịch bản: Đằng sau tàu lượn Meme coin, logic tài chính toàn cầu đang được viết lại

Kỳ nghỉ Quốc khánh kéo dài, A-share đóng cửa nghỉ lễ, các nhà đầu tư cổ phiếu chen chúc ở khu du lịch để chụp ảnh đông người. Nhưng ở đầu kia của thế giới crypto, một trò chơi còn hoang dã hơn đang diễn ra.

Trong hệ sinh thái của một sàn giao dịch hàng đầu, vài loại token trông như trò đùa—Meme4, PALU, và một thứ gọi là “Cuộc đời ở sàn nào đó”—chỉ trong vài ngày đã tăng giá trị thị trường lên hàng chục lần. Những người tham gia sớm dễ dàng có số dư trên giấy tờ vượt triệu đô la Mỹ, cộng đồng tiếng Trung náo loạn, Twitter tràn ngập những tiếng reo hò “mật mã giàu có”.

Rồi ngày 9 tháng 10, mọi thứ đột ngột đảo chiều.

Cú rơi tự do bắt đầu. Có đồng coin bốc hơi 95% chỉ trong một ngày, hơn 100.000 người bị thanh lý vị thế, tổng số tiền lên đến 621 triệu USD. Huyền thoại làm giàu trong một đêm ngay lập tức biến thành cảnh tượng phát lại những giọt nước mắt của “nhà đầu tư non trẻ”.

Kịch bản này tôi quá quen thuộc. Đã từng thấy ở phố Wall, cũng từng thấy ở Lục Gia Chủy.

Còn nhớ vụ GameStop từng gây chấn động không?

Năm 2021, các nhà đầu tư nhỏ lẻ trên Reddit liên thủ “lật đổ” các quỹ đầu cơ phố Wall, đẩy giá cổ phiếu của một cửa hàng game sắp phá sản lên tận trời. Các tổ chức bán khống lỗ nặng đến mức nghi ngờ cuộc đời, chủ tịch SEC Hoa Kỳ nói đây là “cột mốc của tài chính hành vi”—giá cả dù phi lý đến đâu, chỉ cần giao dịch thật, thông tin minh bạch, thì cũng là “một phần của thị trường”.

Người Mỹ suy nghĩ rất trực tiếp: Cứ để bong bóng xảy ra, bởi bản thân bong bóng chính là chất xúc tác cho sự tiến hóa của thị trường.

Nếu làn sóng Meme coin này xảy ra trên Nasdaq? Phố Wall sẽ lập tức tạo ra “Meme Stock ETF”, đóng gói độ nóng trên mạng xã hội thành yếu tố đầu tư bán cho bạn; Wall Street Journal sẽ viết bài ca ngợi “chiến thắng của chủ nghĩa tư bản nhà đầu tư nhỏ lẻ”; SEC sẽ nghiên cứu vấn đề “mạng xã hội thao túng thị trường”, cuối cùng kết luận: đây không phải lừa đảo, đây là phản ứng tài chính tập thể của cảm xúc đám đông lan truyền qua thuật toán và mạng xã hội.

Còn ở Trung Quốc? Kịch bản hoàn toàn khác.

Nếu “Cuộc đời ở sàn nào đó” xuất hiện trên Sở Giao dịch Thượng Hải, cơ quan quản lý sẽ lập tức phát cảnh báo rủi ro, truyền thông kêu gọi đầu tư lý trí, cả sự kiện sẽ bị định nghĩa là “biến động thị trường có tính đầu cơ”, trở thành tài liệu giáo dục nhà đầu tư sống động. Ưu tiên sự ổn định, có thể náo nhiệt nhưng phải có trật tự; hoan nghênh đổi mới, nhưng rủi ro phải tự chịu.

Nhưng Meme coin sống ở vũ trụ thứ ba

Điểm kỳ ảo của thị trường crypto là—nó không chịu sự quản lý của SEC, cũng không bị ràng buộc bởi Ủy ban Chứng khoán Trung Quốc. Đây là vùng đất vô chủ, một phòng thí nghiệm tài chính xám được tự tổ chức bởi mã code, thanh khoản và câu chuyện.

Tại đây, cơ chế đầu cơ xã hội kiểu Mỹ (lan truyền thông tin như virus + động lực tập thể) và tâm lý làm giàu kiểu Trung Quốc (cộng hưởng tầng lớp dưới + cảm giác tham gia cộng đồng) kỳ diệu hòa quyện vào nhau.

Sàn giao dịch không còn là nền tảng trung lập, mà trở thành “máy tạo ra câu chuyện”; KOL không còn là người ngoài cuộc, mà là bộ khuếch đại giá; nhà đầu tư nhỏ lẻ tự hưng phấn trong vòng lặp của thuật toán và đồng thuận, rồi cuối cùng tự thiêu đốt chính mình.

Thay đổi căn bản nhất là: giá cả không còn được quyết định bởi dòng tiền, mà bởi tốc độ lan truyền của câu chuyện và mật độ đồng thuận.

Chúng ta đang chứng kiến sự ra đời của “vốn cảm xúc”—một loại hình vốn mới hoàn toàn không có báo cáo tài chính, chỉ có biểu tượng văn hóa; không có yếu tố cơ bản, chỉ có đường cong đồng thuận; không mưu cầu lợi nhuận lý trí, chỉ theo đuổi bùng nổ cảm xúc.

Khi thuật toán mất tác dụng, cảm xúc trở thành tiền tệ

Dữ liệu rất tàn nhẫn: chín tháng đầu năm 2025, 90% meme coin hàng đầu đã sụp đổ giá trị; quý II, 65% token mới mất hơn 90% giá trị trong vòng nửa năm.

Điều này giống như cơn sốt đào vàng thời đại số—đa số người đào vàng trắng tay, chỉ có người bán xẻng là chắc chắn thắng lớn.

Nhưng cốt lõi vấn đề là: khi tiền tệ bắt đầu kể chuyện, logic nền tảng của tài chính toàn cầu đang bị viết lại hoàn toàn.

Trong thị trường truyền thống, giá phản ánh giá trị;
Trong thị trường crypto, giá tạo ra giá trị.

Đây vừa là biểu hiện tối thượng của phi tập trung, cũng có thể là hình thức phi trách nhiệm tột cùng. Khi câu chuyện thay thế dòng tiền, khi cảm xúc trở thành chuẩn định giá tài sản, mỗi chúng ta đều trở thành chuột bạch trong thí nghiệm này.

Lối ra ở đâu?

Ngành Web3 đang đứng trước ngã ba đường. Tiếp tục chìm đắm trong cơn cuồng loạn ngắn hạn của “chủ nghĩa tư bản cảm xúc”, hay chuyển sang xây dựng hệ sinh thái “dẫn dắt bởi giá trị” bền vững?

Lối ra thực sự cần:

• Tăng cường cơ chế quản trị cộng đồng
• Áp dụng khung pháp lý minh bạch hơn
• Thiết lập hệ thống giáo dục nhà đầu tư

Chỉ có như vậy, công nghệ phi tập trung mới thực sự trao quyền cho sự công bằng tài chính toàn cầu, thay vì trở thành công cụ để số ít người “cắt tóc” số đông.

Lần tới khi bạn thấy một KOL nào đó điên cuồng hô hào “coin x100”, hãy tự hỏi bản thân một câu:

Bạn đang tham gia một cuộc đổi mới tài chính, hay chỉ đang trả tiền cho sự tự do tài chính của người khác?

Khi tiền tệ bắt đầu kể chuyện, điều bạn cần nhất không phải là FOMO (sợ bỏ lỡ), mà là khả năng suy nghĩ tỉnh táo.