Tự do và đồng thuận

# Tự do và đồng thuận

Trong nước Mỹ sau chiến tranh, vai trò của chính phủ trong nền kinh tế tiếp tục được củng cố, điều này đã gây ra sự bất mãn cho các tín đồ của sự can thiệp tối thiểu của nhà nước vào thị trường. Trong số những người chỉ trích chủ nghĩa Keynes có một nhóm các nhà khoa học nổi bật làm việc tại Đại học Virginia do James M. Buchanan và Gordon Tullock lãnh đạo.

Họ đã dành nghiên cứu của mình để xem xét mức độ mà thực sự các quan chức được điều hành không phải bởi lợi ích cá nhân mà bởi lợi ích công cộng ở các cấp độ khác nhau - kinh tế và chính trị. Để tìm hiểu về những ý tưởng chính của Trường Virginia và mức độ mà chúng vẫn còn phù hợp hiện nay, hãy đọc tài liệu mới của ForkLog.

Từ ý tưởng đến chuyển động

Trong những năm của cuộc Đại suy thoái (1929–1939), vai trò của nhà nước trong nền kinh tế Mỹ đã gia tăng. Nhiều người đã nhìn thấy chính phủ như một công cụ để giải quyết các cuộc khủng hoảng, và những ý tưởng của John Maynard Keynes cùng với các môn đồ của ông đã nổi lên. Trường phái Virginia đã xuất hiện trong những năm sau chiến tranh như một phản ứng đối với xu hướng này.

Vào những năm 1950, tại Đại học Virginia, một nhóm các nhà kinh tế học do James M. Buchanan và Gordon Tullock đứng đầu đã thành lập chương trình nghiên cứu về quản lý nhà nước. Nhiệm vụ của họ là chứng minh cách mà các chính trị gia và quan chức hành động vì lợi ích của riêng họ, bỏ qua lợi ích công cộng.

Các nhà khoa học đã tìm thấy nguồn cảm hứng từ các ý tưởng của Trường phái Áo, nhấn mạnh vai trò của thị trường tự do và nhà nước hạn chế. Người Virginia đã tiến xa hơn, tập trung vào việc phân tích các quá trình chính trị thông qua phương pháp kinh tế. Trường phái này cũng bị ảnh hưởng bởi chủ nghĩa tự do cổ điển, bao gồm các khái niệm về hạn chế quyền lực và bảo vệ tự do cá nhân, điều này thể hiện trong các công trình của Buchanan về kinh tế hiến pháp.

Các nguyên tắc chính của Trường phái Virginia có thể được diễn đạt như sau:

• chủ nghĩa cá nhân. Con người hành động dựa trên lợi ích riêng của mình, cho dù trong kinh tế hay chính trị. Nhà nước không phải là một trọng tài trừu tượng, mà là tổng hợp của các quyết định cá nhân;
• hạn chế của chính phủ. Can thiệp của nhà nước thường không hiệu quả và dẫn đến những hậu quả không mong muốn, chẳng hạn như tham nhũng hoặc quan liêu.
• khung hiến pháp. Tự do kinh tế và chính trị phụ thuộc vào các quy tắc rõ ràng, hạn chế quyền lực của nhà nước và bảo vệ các cá nhân.

Trường Virginia dựa vào nghiên cứu thực nghiệm và các mô hình toán học, nhấn mạnh vào triết lý tự do. Các ý tưởng của nó được áp dụng trong phân tích không chỉ các thị trường mà còn các tổ chức nhà nước.

Chính trị như một thị trường

Trái tim của trường phái Virginia là lý thuyết lựa chọn công cộng, mô tả cách mà con người sử dụng các thể chế nhà nước để đạt được mục tiêu của mình. Nó dựa trên ba giả định:

• cá nhân hợp lý. Bằng hành động của mình, con người cố gắng đạt được lợi ích cá nhân, bất kể là trong kinh tế hay chính trị;
• chính trị như một sự trao đổi. Cử tri trả thuế cho các dịch vụ công, nhưng thường không nhận được những gì đã hứa;
• thị trường chính trị. Nhà nước là đấu trường cạnh tranh để giành ảnh hưởng, tài nguyên và quyền lực. Cử tri chọn đại diện, các đại biểu thông qua luật pháp, các quan chức kiểm soát việc thực hiện chúng.

Các nhà lãnh đạo của người Virginia đã coi nhà nước như một thị trường, nơi các thành viên trao đổi phiếu bầu và lời hứa. Tuy nhiên, họ nhấn mạnh rằng các cuộc bầu cử không phải lúc nào cũng phản ánh đúng sở thích của xã hội. Nghịch lý của việc bỏ phiếu, được mô tả bởi Buchanan và Tullock trong cuốn sách "Tính toán đồng thuận: những nền tảng logic của nền dân chủ hiến pháp" (1962), là kết quả phụ thuộc vào quy định và dễ bị thao túng. Do đó, thứ tự các câu hỏi trên phiếu bầu có thể ảnh hưởng đến kết quả của ý chí của cử tri.

Vấn đề trở nên trầm trọng hơn bởi những thực tiễn như vận động hành lang và logrolling. Vận động hành lang là ảnh hưởng đến quyền lực để đưa ra những quyết định có lợi, thường là vì lợi ích của những nhóm hẹp. Logrolling, hay "thương mại phiếu bầu", đề cập đến sự hỗ trợ lẫn nhau giữa các đại biểu để thúc đẩy các dự án của họ. Một trong những lựa chọn phổ biến là "bánh ngọt nhà nước", khi các chính trị gia phân bổ từ ngân sách chung cho nhiều sáng kiến địa phương nhằm thu hút sự ủng hộ của đa số.

Ví dụ, vào những năm 2000, tại Hoa Kỳ, khoảng 1,3 triệu đô la đã được dành cho một nghiên cứu, trong đó tôm bị buộc phải chạy trên một máy chạy bộ mini để đánh giá khả năng của chúng trong việc xử lý gánh nặng thể chất dưới áp lực. Điều này đã gây ra một cuộc tranh luận sôi nổi như một sự lãng phí không hợp lý, theo quan điểm của các nhà phê bình, tiền thuế của người dân vì những lợi ích khoa học hẹp.

Theo Buchanan, những hành động như vậy tiềm ẩn mối đe dọa cho nền dân chủ. Các chính trị gia, với mong muốn tái cử, tăng chi tiêu, điều này làm phình to bộ máy hành chính và kích thích lạm phát. Kết quả là sự kiểm soát của nhà nước gia tăng, trong khi kinh tế trở nên yếu kém.

Công cộng và những nghịch lý của nó

Lý thuyết lựa chọn công cộng dành nhiều sự chú ý cho khái niệm "hàng hóa công cộng". Dưới đây là những hàng hóa và dịch vụ mà chúng có đặc điểm:

• không cạnh tranh (sự tiêu dùng của một người không làm giảm khả năng tiếp cận cho người khác);
• không thể loại trừ (không thể hiệu quả hạn chế quyền truy cập vào tài sản).

Ví dụ có thể kể đến như ánh sáng đường phố, không khí sạch, quốc phòng. Việc sản xuất những hàng hóa như vậy thường không có lợi cho khu vực tư nhân, vì vậy nhà nước cung cấp chúng. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là: cái gì trong số này và ở quy mô nào là cần thiết cho con người?

Nhà kinh tế học Mancur Olson trong cuốn sách "Logic of Collective Action" (1965) đã lưu ý: nhu cầu về hàng hóa công cộng thường bị đánh giá thấp do vấn đề miễn phí - công dân sử dụng hàng hóa mà không phải trả tiền.

Giả sử, thành phố quyết định lắp đặt hệ thống lọc không khí. Đây là một hàng hóa công cộng, vì tất cả cư dân đều hít thở cùng một bầu không khí, và không ai có thể bị loại trừ. Tuy nhiên:

• công dân có thể trốn thuế từ hệ thống này, hy vọng rằng người khác sẽ trả.
• các chính trị gia có thể chuyển hướng ngân sách không phải cho việc làm sạch không khí, mà để ủng hộ các dự án sẽ mang lại cho họ nhiều phiếu bầu hơn;
• các quan chức có thể nâng cao chi phí dự án để tăng ngân sách của họ.

Buchanan nhấn mạnh: những vấn đề như vậy không chỉ đòi hỏi phân tích kinh tế mà còn phân tích chính trị để đảm bảo việc cung cấp hàng hóa công bằng và hiệu quả. Ông đã đề xuất những giải pháp sau:

• giới hạn hiến pháp. Thiết lập các quy tắc nghiêm ngặt ( chẳng hạn như các hạn chế ngân sách ) để ngăn chặn việc phân bổ tài nguyên không hiệu quả;
• phi tập trung. Chuyển giao một phần quyết định xuống cấp địa phương, nơi mà sở thích của công dân được biết đến tốt hơn;
• nguyên tắc đồng thuận. Trong lý tưởng, các quyết định về lợi ích công cộng nên được đưa ra với sự đồng ý của càng nhiều người càng tốt, để tránh việc áp đặt quyết định lên thiểu số.

Các nhà kinh điển của Trường phái Virginia cho rằng việc cung cấp hiệu quả các hàng hóa công cộng đòi hỏi phải xem xét đến lợi ích cá nhân và tạo ra các tổ chức nhằm giảm thiểu các biến dạng chính trị. Theo họ, những quyết định dựa trên các hạn chế hiến pháp và phân quyền giúp cân bằng lợi ích của xã hội và đảm bảo phân phối công bằng các nguồn lực.

Viện, cướp biển, blockchain

Vào những năm 1970 và 1980, Trường Virginia đã mở rộng ảnh hưởng của mình nhờ vào các công trình của những học giả như William Niskanen. Lý thuyết về bộ máy hành chính của ông đã chỉ ra cách các cơ quan nhà nước tối đa hóa ngân sách của chính mình - thường là gây hại cho lợi ích công cộng.

Giai đoạn này đánh dấu sự sâu sắc hơn trong phân tích các quy tắc hiến pháp và vai trò của chúng trong việc hạn chế quyền lực chính trị, điều này được phản ánh trong các công trình của Buchanan, đặc biệt trong cuốn sách "Ranh giới của tự do. Giữa tình trạng vô chính phủ và Leviathan" (1975). Cùng lúc đó, triết gia và nhà kinh tế Jeffrey Brennan trong các nghiên cứu của mình đã chỉ ra cách mà các hệ thống thuế ảnh hưởng đến hành vi của các cá nhân và hạn chế quyền lực của nhà nước.

Ví dụ, phí cao có thể khiến mọi người làm việc hoặc đầu tư ít hơn, do đó giảm hoạt động kinh tế. Ngược lại, các quy định thuế hợp lý có thể hạn chế sự mở rộng quá mức của chi tiêu chính phủ. Những ý tưởng này nhấn mạnh cách thiết kế thể chế của các hệ thống thuế có thể định hướng quyết định cá nhân và kiềm chế sự can thiệp của nhà nước vào nền kinh tế.

Những người kế thừa hiện đại của người Virginia, như Peter Leeson, Matthew D. Mitchell và Donald Boudreaux, đang tích cực áp dụng các nguyên tắc của trường phái vào nền kinh tế số. Họ nghiên cứu blockchain như một công cụ cung cấp tính minh bạch, tính không thể thay đổi của dữ liệu và giảm chi phí giao dịch, điều này khiến nó trở thành lý tưởng cho việc phân tích từ góc độ chủ nghĩa cá nhân phương pháp.

Peter Leeson, nổi tiếng với các nghiên cứu về các thể chế phi chính thức, áp dụng các nguyên tắc của Trường Virginia trong phân tích các hệ thống phi tập trung. Ông minh họa cách mà các thể chế phi chính thức, chẳng hạn như các bộ quy tắc của cướp biển, tạo ra các cơ chế tự quản. Trong bối cảnh này, blockchain có thể được xem như một ví dụ hiện đại về các thể chế phi chính thức, cung cấp sự phối hợp và niềm tin trong điều kiện không có sự kiểm soát tập trung.

Các nhà nghiên cứu cấp cao của trung tâm nghiên cứu Mercatus Center, Matthew D. Mitchell và Donald Budreau, phân tích ảnh hưởng của việc quản lý đến đổi mới, nhấn mạnh rằng sự can thiệp quá mức của nhà nước kìm hãm sự phát triển công nghệ. Nghiên cứu của họ, dựa trên lý thuyết lựa chọn công cộng, cho thấy rằng blockchain góp phần vào tự do kinh tế và các cơ chế thị trường, vượt qua các cấu trúc trung gian truyền thống.

Do đó, các ý tưởng của Olson, Buchanan và Tullock tiếp tục được phản ánh trong các công trình của các nhà kinh tế học hiện đại, những người điều chỉnh chúng cho phù hợp với những thực tế mới.

Vì sao người Virginia bị chỉ trích

Các điều khoản riêng lẻ của trường phái Virginia thường xuyên bị chỉ trích bởi các nhà kinh tế học nổi tiếng. Chẳng hạn, người đoạt giải Nobel Joseph Stiglitz cho rằng việc nhấn mạnh quá mức vào lựa chọn hợp lý và giả định rằng tất cả các tác nhân hành động hoàn toàn vì động cơ ích kỷ là không hợp lý.

Dựa vào nghiên cứu của mình về bất đối xứng thông tin và kinh tế học hành vi, Stiglitz khẳng định rằng hình thức đơn giản này đã bỏ qua ảnh hưởng của các yếu tố phi lý trí, lòng vị tha, các chuẩn mực xã hội hoặc sự hợp lý hạn chế. Ví dụ, mọi người có thể bỏ phiếu dựa trên niềm tin lý tưởng hoặc cảm giác trách nhiệm, điều mà trường học thường không xem xét.

Ngược lại, nhà kinh tế học Hàn Quốc Ha-Joon Chang chỉ trích quan điểm bi quan của trường phái về các thể chế nhà nước, cho rằng nó quá hoài nghi. Chang nhấn mạnh: nhà nước có khả năng giải quyết hiệu quả các vấn đề phối hợp và cung cấp hàng hóa công, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, và các ví dụ lịch sử về sự quản lý hiệu quả của chính phủ mâu thuẫn với các luận điểm về những thất bại không thể tránh khỏi của nhà nước.

Hơn nữa, các nhà phê bình, bao gồm Stiglitz và Chang, chỉ ra cơ sở thực nghiệm hạn chế của Trường phái Virginia. Mặc dù các mô hình lý thuyết của nó có tính logic chặt chẽ, nhưng chúng không phải lúc nào cũng được xác nhận bằng dữ liệu thực tế, vì các dự đoán về hành vi của các tác nhân có thể không tính đến bối cảnh văn hóa hoặc lịch sử. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu Virginia còn bị chỉ trích vì thiên kiến ý thức hệ: sự nhấn mạnh của họ vào sự thiếu hiệu quả của nhà nước và bảo vệ các cơ chế thị trường được diễn giải là sự ủng hộ cho các ý tưởng tự do, điều này gây ra sự hoài nghi từ những người ủng hộ các hành động tập thể và công bằng xã hội.

Mặc dù bị chỉ trích, Trường phái Virginia vẫn giữ ảnh hưởng nhờ khả năng phát hiện động cơ tiềm ẩn trong các quá trình chính trị và nhấn mạnh tầm quan trọng của các khuôn khổ thể chế để giảm thiểu sự kém hiệu quả, khuyến khích các cuộc thảo luận về sự cân bằng giữa thị trường, nhà nước và xã hội.

Văn bản: Anastasia O.