định nghĩa về ransomware

Ransomware là phần mềm độc hại chuyên tống tiền bằng cách mã hóa dữ liệu trên thiết bị và buộc nạn nhân phải trả tiền để giải mã. Loại hình tấn công này ngày càng trở thành mối đe dọa nghiêm trọng trong lĩnh vực an ninh mạng toàn cầu, nhắm vào cá nhân, doanh nghiệp, cơ quan nhà nước và hạ tầng trọng yếu. Tin tặc thường yêu cầu thanh toán bằng tiền điện tử như Bitcoin, vốn khó truy vết và mang lại sự ẩn danh tương đối. Những năm gần đây, ransomware đã tăng mạnh cả về số lượng lẫn độ phức tạp, gây thiệt hại kinh tế lớn và làm gián đoạn hoạt động doanh nghiệp.

Nền tảng: Ransomware xuất phát từ đâu?

Khái niệm ransomware xuất hiện từ năm 1989 với chương trình "AIDS Trojan" (hay PC Cyborg), được xem là ransomware đầu tiên. Phiên bản này phát tán qua đĩa mềm, mã hóa tên tập tin trên máy tính và yêu cầu nạn nhân trả "khoản tiền chuộc" 189 USD cho "PC Cyborg Corporation".

Quá trình phát triển của ransomware gồm nhiều giai đoạn:

1. Giai đoạn đầu chủ yếu chỉ khóa màn hình, không mã hóa tập tin
2. Khoảng năm 2006, crypto-ransomware xuất hiện với kỹ thuật mã hóa dữ liệu tinh vi hơn
3. Năm 2013, CryptoLocker mở ra kỷ nguyên ransomware hiện đại với mã hóa RSA mạnh
4. Năm 2017, các vụ tấn công toàn cầu như WannaCry và NotPetya đẩy ransomware lên tầm mới
5. Gần đây, chiến thuật "double extortion" (tống tiền kép - vừa mã hóa dữ liệu vừa đe dọa công bố thông tin nhạy cảm bị đánh cắp) phổ biến

Cơ chế hoạt động: Ransomware tấn công như thế nào?

Quy trình tấn công ransomware gồm các bước sau:

1. Lây nhiễm ban đầu:

• Qua tệp đính kèm hoặc liên kết độc hại trong email lừa đảo
• Khai thác lỗ hổng hệ thống/phần mềm (như EternalBlue trong WannaCry)
• Qua quảng cáo độc hại hoặc website bị xâm nhập
• Thông qua thiết bị ngoại vi hoặc chia sẻ mạng bị nhiễm

2. Cài đặt và thực thi:

• Sau khi xâm nhập, ransomware tìm cách nâng quyền truy cập
• Thiết lập cơ chế duy trì khả năng hoạt động sau khi hệ thống khởi động lại
• Một số biến thể chủ động vô hiệu hóa phần mềm bảo mật, tắt tính năng khôi phục hoặc xóa bản sao lưu

3. Mã hóa dữ liệu:

• Quét hệ thống để tìm tập tin nhạy cảm (tài liệu, ảnh, cơ sở dữ liệu...)
• Áp dụng thuật toán mã hóa tiên tiến (AES, RSA)
• Thường dùng phương thức mã hóa lai: khóa đối xứng mã hóa tập tin, sau đó khóa này được mã hóa bằng khóa công khai
• Tập tin bị mã hóa thường được đổi đuôi tập tin để nhận diện

4. Đòi tiền chuộc:

• Hiển thị thông báo đòi tiền chuộc, hướng dẫn thanh toán và thời hạn
• Cung cấp phương thức thanh toán (thường là tiền điện tử) và kênh liên lạc
• Có thể cho phép thử khôi phục dữ liệu để chứng minh khả năng giải mã

Rủi ro và thách thức của ransomware

Các rủi ro và thách thức chính gồm:

1. Rủi ro kỹ thuật:

• Dù trả tiền chuộc, không đảm bảo phục hồi hoàn toàn dữ liệu
• Một số ransomware có lỗi khiến dữ liệu không thể khôi phục
• Phần mềm độc hại có thể để lại cửa sau (backdoor), tạo nguy cơ bị tấn công tiếp theo

2. Tác động kinh tế:

• Chi phí trả tiền chuộc
• Mất doanh thu do gián đoạn kinh doanh
• Chi phí phục hồi hệ thống; tăng cường bảo mật
• Rủi ro kiện tụng hoặc bị phạt theo quy định
• Ảnh hưởng lâu dài đến uy tín doanh nghiệp

3. Thách thức tuân thủ và pháp lý:

• Trả tiền chuộc cho tội phạm mạng có thể vi phạm pháp luật ở một số quốc gia
• Vi phạm quy định bảo vệ dữ liệu như GDPR, CCPA
• Tổ chức tài chính và hạ tầng trọng yếu phải tuân thủ quy định nghiêm ngặt

4. Phát triển chiến thuật:

• Tin tặc liên tục cải tiến kỹ thuật, khiến phòng thủ khó khăn hơn
• Mô hình Ransomware-as-a-Service (RaaS - cung cấp dịch vụ tấn công ransomware như một dịch vụ) giúp nhiều đối tượng dễ dàng thực hiện tấn công
• Tin tặc sử dụng chiến thuật đa tầng, kết hợp đe dọa rò rỉ dữ liệu để làm tăng áp lực lên nạn nhân

Ransomware là mối nguy ngày càng tăng trong an ninh mạng. Nó đặt ra thách thức lớn cho cá nhân, tổ chức và xã hội. Đối phó hiệu quả cần chiến lược phòng thủ đa tầng, bao gồm sao lưu định kỳ, đào tạo nhận thức bảo mật, cập nhật bản vá hệ thống, lập kế hoạch ứng phó. Các quốc gia cần tăng cường hợp tác toàn cầu để chống lại mạng lưới tội phạm mạng và phát triển công nghệ phòng thủ tiên tiến. Chuyên gia bảo mật khuyến cáo không nên trả tiền chuộc vì không đảm bảo phục hồi dữ liệu. Việc trả tiền còn tiếp tay cho tội phạm, dẫn đến nhiều vụ tấn công hơn. Các cơ quan thực thi pháp luật quốc tế và công ty an ninh mạng đang tăng cường phối hợp để triệt phá hạ tầng ransomware và truy cứu trách nhiệm các đối tượng liên quan.