Automated Market Makers là gì?

Automated Market Makers (AMMs) là khuôn khổ thuật toán đột phá đã tái định hình hoàn toàn hoạt động giao dịch trong tài chính phi tập trung (DeFi). Khi các sàn giao dịch phi tập trung ngày càng phổ biến, việc nắm bắt AMM trở thành yêu cầu thiết yếu đối với bất kỳ ai tham gia vào hệ sinh thái tiền mã hóa. Mô hình tạo lập thị trường tự động này là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng vượt trội của lĩnh vực DeFi, với số lượng người dùng tăng mạnh trong những năm gần đây. Số lượng tài khoản người dùng DeFi đã tăng từ 189 vào năm 2017 lên hàng triệu trên toàn cầu, chứng minh thành công của mô hình tạo lập thị trường tự động sáng tạo, giúp giao dịch ngang hàng mà không cần các bên trung gian truyền thống.

Tạo lập thị trường trong tiền mã hóa là gì?

Tạo lập thị trường trong tiền mã hóa là hoạt động cung cấp thanh khoản cho các nền tảng giao dịch, đảm bảo giao dịch diễn ra ổn định và hiệu quả. Các sàn giao dịch tập trung truyền thống dựa vào sổ lệnh để ghi nhận mọi giao dịch và kết nối người mua với người bán. Những nền tảng này thường hợp tác với các trader chuyên nghiệp hoặc tổ chức, gọi là nhà tạo lập thị trường, cung cấp khối lượng lớn tài sản tiền mã hóa để duy trì thanh khoản.

Nhà tạo lập thị trường được hưởng lợi nhuận từ chênh lệch giá mua - bán, tức là khoảng cách giữa giá mua cao nhất mà người mua sẵn sàng chấp nhận (giá mua) và giá bán thấp nhất mà người bán chấp nhận (giá bán). Ví dụ, nếu Bitcoin có giá mua là 24.997 USD và giá bán là 25.000 USD thì mức chênh lệch 3 USD mỗi coin là khoản lợi nhuận của nhà tạo lập thị trường. Mô hình truyền thống này giúp giảm trượt giá và đảm bảo giao dịch được thực hiện nhanh chóng trên các nền tảng tập trung.

Automated Market Makers là gì?

Automated Market Makers là các giao thức thuật toán loại bỏ hoàn toàn sự cần thiết của các bên trung gian trong quá trình tạo lập thị trường. Khác với các sàn giao dịch tập trung, nền tảng AMM không dựa vào sổ lệnh hay nhà tạo lập thị trường tập trung. Thay vào đó, các nền tảng này sử dụng hợp đồng thông minh để thực hiện giao dịch tiền mã hóa trực tiếp giữa các trader thông qua cơ chế tạo lập thị trường tự động.

Tính chất tự động của AMM có nghĩa là khi đáp ứng các điều kiện nhất định, hợp đồng thông minh sẽ tự động thực hiện giao dịch. Ví dụ, một hợp đồng thông minh có thể được lập trình để chuyển năm Ethereum (ETH) vào ví của trader khi nhận khoản nạp 10.000 USDC. Các hợp đồng thông minh này vận hành trên các blockchain hỗ trợ smart contract như Ethereum, Cardano và Solana, đảm bảo giao dịch minh bạch và không cần sự can thiệp của con người. Quy trình tạo lập thị trường tự động này đã làm thay đổi căn bản cách giao dịch phi tập trung diễn ra.

Nhà cung cấp thanh khoản AMM là gì?

Dù hợp đồng thông minh tự động hóa giao dịch trên nền tảng AMM, hệ thống vẫn cần tài sản tiền mã hóa thực tế để người dùng giao dịch. Đây là lúc vai trò của nhà cung cấp thanh khoản (LP) trở nên quan trọng. Khác với sàn giao dịch tập trung chỉ hợp tác với tổ chức chuyên nghiệp, nền tảng tạo lập thị trường tự động cho phép bất kỳ ai sở hữu tiền mã hóa đều có thể trở thành nhà cung cấp thanh khoản.

Nhà cung cấp thanh khoản gửi tài sản kỹ thuật số vào các kho ảo gọi là pool thanh khoản, đóng vai trò như nhà tạo lập thị trường. Đổi lại, LP nhận phần thưởng từ phí giao dịch hoặc token. Cách tiếp cận dân chủ này giúp người sở hữu tiền mã hóa có thể kiếm thu nhập thụ động và góp phần xây dựng hệ sinh thái sàn giao dịch phi tập trung.

AMM vận hành như thế nào?

Mỗi nền tảng tạo lập thị trường tự động sử dụng các thuật toán quản lý pool thanh khoản khác nhau, nhưng mô hình Constant Product Market Maker là phổ biến nhất. Mô hình này áp dụng phương trình x*y=k, trong đó x là số lượng tiền mã hóa thứ nhất, y là số lượng tiền mã hóa thứ hai và k là giá trị không đổi. Công thức này yêu cầu nhà cung cấp thanh khoản phải gửi số tiền tương đương của cả hai tài sản theo tỷ lệ 50/50, đảm bảo cân bằng cung ứng.

Ví dụ, với pool thanh khoản ETH/USDC, khi Ethereum giao dịch theo giá thị trường, USDC giữ tỷ giá cố định 1:1 với đô la Mỹ, nhà cung cấp thanh khoản có thể gửi vào hai ETH và lượng USDC tương đương để duy trì cân bằng cho mô hình tạo lập thị trường tự động.

Công thức sản phẩm không đổi sẽ tự động điều chỉnh giá dựa trên cung cầu. Nếu pool có 50 ETH và 100.000 USDC, thì k bằng 5 triệu. Khi trader mua một ETH với 2.000 USDC, thuật toán sẽ tính toán lại trạng thái cân bằng mới. Sau khi rút một ETH ra khỏi pool, phép toán cho thấy giá trị ETH tăng tỷ lệ thuận, chứng minh mô hình tạo lập thị trường tự động phản ứng linh hoạt với biến động thị trường bằng cách điều chỉnh tỷ lệ tài sản và giá cả.

Lợi ích của mô hình AMM

Mô hình tạo lập thị trường tự động mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho các trader tiền mã hóa cũng như các dự án muốn tận dụng dịch vụ tài chính phi tập trung.

Thứ nhất, AMM đem lại quyền sở hữu tuyệt đối đối với tài sản kỹ thuật số. Nhờ vận hành bằng thuật toán và hợp đồng thông minh, người dùng kiểm soát trực tiếp tiền mã hóa trong ví tự quản mà không cần phụ thuộc vào bên thứ ba, loại bỏ hoàn toàn rủi ro đối tác thường thấy ở nền tảng tập trung.

Thứ hai, mô hình tạo lập thị trường tự động giúp các dự án blockchain mới ra mắt dễ dàng hơn. Những dự án nhỏ, độc lập có thể bỏ qua quy trình niêm yết tại sàn lớn hoặc gọi vốn đầu tư vốn tốn kém và mất thời gian. Chỉ cần có kỹ năng lập trình cơ bản, nhà phát triển có thể phát hành và quảng bá token trực tiếp trên nền tảng tạo lập thị trường tự động, mở rộng cơ hội đổi mới và thử nghiệm.

Thứ ba, AMM dân chủ hóa quá trình tạo lập thị trường bằng cách cho phép bất kỳ ai sở hữu ví tiền mã hóa đều có thể tham gia. Người dùng phổ thông có thể gửi tài sản vào pool thanh khoản và nhận thu nhập thụ động từ phí giao dịch, miễn là họ hiểu rõ và chấp nhận các rủi ro khi tham gia DeFi, bao gồm việc không có bảo hiểm và nguy cơ bảo mật tiềm ẩn.

Rủi ro của AMM thế hệ đầu

Mặc dù phổ biến và đột phá, các nền tảng tạo lập thị trường tự động thế hệ đầu vẫn tồn tại nhiều thách thức và rủi ro mà người dùng cần cân nhắc.

AMM phụ thuộc mạnh vào các trader arbitrage để hiệu chỉnh giá. Vì không có sổ lệnh, hệ thống tạo lập thị trường tự động dựa vào arbitrageur bên ngoài để phát hiện và điều chỉnh chênh lệch giá giữa các sàn. Sự phụ thuộc này có thể gây ra sai lệch giá tạm thời cho đến khi cơ hội arbitrage được khai thác.

Chưa kể, mô hình này không phù hợp với các lệnh lớn nếu thanh khoản không đủ. Không có sổ lệnh, nền tảng tạo lập thị trường tự động khó xử lý lệnh giới hạn theo giá chỉ định. Giao dịch khối lượng lớn làm đảo lộn cân bằng pool thanh khoản, dẫn tới trượt giá lớn và giá thực hiện không thuận lợi cho trader.

Nhà cung cấp thanh khoản phải đối mặt với rủi ro mất mát tạm thời. Tỷ lệ tài sản trong pool liên tục thay đổi cùng biến động thị trường khiến LP có thể rút tài sản với tỷ lệ khác so với lúc gửi. Nếu một tài sản tăng giá mạnh, LP sẽ bỏ lỡ lãi suất so với việc chỉ giữ tài sản trong ví. Phí giao dịch phải đủ lớn để bù đắp khoản mất mát tạm thời này thì hoạt động mới hiệu quả.

Cuối cùng, tính mở và không cần cấp phép của AMM khiến nền tảng dễ bị lừa đảo. Startup chân chính có thể phát hành token thuận tiện, nhưng kẻ xấu cũng dễ tạo token giả để lừa nhà giao dịch thiếu cảnh giác. Sự tự do của AMM đã gây ra nhiều thiệt hại lớn từ các dự án lừa đảo, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thẩm định kỹ lưỡng và cảnh giác khi giao dịch trên nền tảng này.

Kết luận

Automated Market Makers là đổi mới vượt trội trong tài chính phi tập trung, cho phép giao dịch tiền mã hóa ngang hàng mà không cần các bên trung gian truyền thống. Nhờ ứng dụng hợp đồng thông minh và cơ chế định giá thuật toán như công thức sản phẩm không đổi, AMM đã dân chủ hóa cả giao dịch lẫn tạo lập thị trường, mở rộng cơ hội cho mọi người tham gia hệ sinh thái DeFi. Mô hình này mang lại lợi ích lớn như quyền sở hữu tài sản, khả năng ra mắt dự án dễ dàng và cơ hội thu nhập thụ động khi cung cấp thanh khoản.

Dẫu vậy, người dùng cần nhận thức rõ các rủi ro và hạn chế vốn có của AMM thế hệ đầu, gồm sự phụ thuộc vào arbitrage, khó khăn với lệnh lớn, mất mát tạm thời của LP và nguy cơ lừa đảo. Khi DeFi tiếp tục phát triển, nhiều mô hình thay thế và phương pháp lai đang được nghiên cứu nhằm khắc phục các vấn đề nêu trên, đồng thời giữ vững các giá trị cốt lõi của phân quyền. Việc hiểu rõ cơ chế vận hành của AMM và cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và rủi ro là bước quan trọng với mọi người muốn tham gia giao dịch trên sàn phi tập trung và phát triển bền vững cùng tài chính phi tập trung.

Câu hỏi thường gặp

Automated Market Maker là gì?

Automated Market Maker (AMM) là giao thức trên sàn giao dịch phi tập trung, sử dụng pool thanh khoản để hỗ trợ giao dịch tiền mã hóa. Cơ chế này xác định giá dựa trên tỷ lệ tài sản trong pool, cho phép người dùng giao dịch mà không cần đối tác trực tiếp.

Chiến lược tạo lập thị trường tự động là gì?

Chiến lược tạo lập thị trường tự động là thuật toán cung cấp thanh khoản bằng cách đặt lệnh mua và bán, tạo chênh lệch giá mua - bán để thúc đẩy giao dịch. Mục tiêu là tăng độ sâu và hiệu quả cho thị trường.

AMM vận hành như thế nào?

AMM dùng pool thanh khoản để xác định giá dựa trên cân bằng token. Người dùng giao dịch trực tiếp với pool, giá tự động điều chỉnh khi số lượng token thay đổi. Cơ chế này duy trì cân bằng giá trị token mà không cần sổ lệnh.

Những rủi ro khi sử dụng AMM là gì?

Rủi ro chủ yếu bao gồm mất mát tạm thời, lỗ hổng hợp đồng thông minh và trượt giá, có thể gây thua lỗ lớn cho nhà cung cấp thanh khoản và nhà giao dịch.