Giao dịch ký quỹ cổ phiếu là gì? Hiểu rõ sự thật và rủi ro của đầu tư đòn bẩy cao qua bài viết này

Nói đến đòn bẩy trong cổ phiếu, không ít nhà đầu tư nhỏ lẻ háo hức thử sức, nhưng thực sự hiểu cách sử dụng thì không nhiều. Nhiều người bị câu chuyện “vốn nhỏ mà lợi nhuận lớn” thu hút, nhưng lại bỏ qua những rủi ro tiềm ẩn phía sau. Hôm nay chúng ta sẽ cùng nói rõ về đòn bẩy trong cổ phiếu là gì, có những cái bẫy nào cần tránh.

Bản chất của giao dịch đòn bẩy là gì?

Nói đơn giản, đòn bẩy cổ phiếu chính là vay tiền để đầu tư. Bạn dùng 100.000 đồng vốn của mình, vay của công ty chứng khoán 900.000 đồng, tổng cộng bỏ ra 1.000.000 đồng để giao dịch, đó chính là đòn bẩy 10 lần.

Khái niệm này đã rất cũ và đơn giản — giống như Archimedes nói “Hãy cho tôi một điểm tựa, tôi có thể đẩy cả Trái Đất đi”. Trong thị trường tài chính, sức mạnh của đòn bẩy thực sự đáng kinh ngạc, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn những hiểm họa chết người.

Nhiều người đã tiếp xúc với các công cụ tài chính như vay margin, giao dịch hợp đồng tương lai, quyền chọn, tất cả đều vận dụng nguyên lý đòn bẩy. Ngay cả đầu tư bất động sản cũng là một dạng thao tác đòn bẩy điển hình — dùng ít vốn tự có để trả tiền đặt cọc, vay mượn lớn để mua nhà.

Đòn bẩy ≠ Nợ phải trả. Nhà giàu nổi tiếng Robert Kiyosaki từng nhấn mạnh, người biết tận dụng đòn bẩy sẽ biến số tiền vay thành dòng tiền liên tục. Vay mua nhà không nhất thiết là nợ xấu, nếu căn nhà đem lại thu nhập cho thuê thì đó lại là tài sản. Chính điểm này thể hiện sự kỳ diệu của đòn bẩy.

Đòn bẩy và ký quỹ: hai khái niệm dễ bị nhầm lẫn

Nhiều người nhầm lẫn giữa đòn bẩy và ký quỹ, thực ra chúng có bản chất khác nhau.

Đòn bẩy là khoản nợ bạn phải gánh, ký quỹ là số tiền bạn phải gửi để giữ vị thế. Nói cách khác, đòn bẩy là “tiền vay”, ký quỹ là “tiền đặt cọc”.

Lấy ví dụ về hợp đồng tương lai dễ hiểu hơn. Giả sử chỉ số VN30 gần đây đóng cửa ở 13000 điểm, mỗi điểm trị giá 200 đồng, thì tổng giá trị hợp đồng tương lai VN30 là:

13000 điểm × 200 đồng/điểm = 2,6 tỷ đồng

Bạn muốn kiểm soát số tài sản này, không cần phải thanh toán toàn bộ, chỉ cần nộp ký quỹ là 136.000 đồng. Như vậy, tỷ lệ đòn bẩy của bạn là:

2,6 tỷ ÷ 136.000 ≈ 19.11 lần

Nói cách khác, bạn dùng 13,6 triệu đồng kiểm soát tài sản trị giá 2,6 tỷ đồng.

Đòn bẩy là con dao hai lưỡi: lợi nhuận và thua lỗ đều được nhân rộng

Hãy xem thực tế:

Trong trường hợp thị trường diễn biến đúng dự đoán: VN30 tăng 5%, bạn lời (13650 - 13000) × 200 = 130.000 đồng, dùng 13,6 triệu đồng vốn để kiếm 130.000 đồng, tỷ lệ lợi nhuận gần 96%.

Trong trường hợp thị trường đảo chiều: VN30 giảm 5%, bạn lỗ (13000 - 12350) × 200 = 130.000 đồng, gần như mất sạch vốn, đối mặt với mất trắng.

Đây chính là sức mạnh của đòn bẩy — tỷ lệ càng cao, tiềm năng lợi nhuận và rủi ro đều nhân lên.

Các công cụ đầu tư đòn bẩy phổ biến

Nếu bạn muốn chơi đòn bẩy, cần hiểu rõ các công cụ có thể lựa chọn.

Giao dịch hợp đồng tương lai

Hợp đồng tương lai là thỏa thuận giữa hai bên cam kết mua bán tại một thời điểm trong tương lai với mức giá đã thỏa thuận. Giao dịch tập trung tại các sàn giao dịch hợp đồng tương lai, sử dụng hợp đồng chuẩn hóa.

Các tài sản giao dịch hợp đồng tương lai rất đa dạng — ngoại hối, hàng hóa, chỉ số chứng khoán đều có thể. Thường gặp là hợp đồng vàng, hàng nông sản (lúa mì, đậu tương, bông), năng lượng (dầu khí, khí tự nhiên), chỉ số (Dow Jones, S&P 500, Nasdaq, Hang Seng…).

Nhà giao dịch hợp đồng tương lai có thể chọn đóng vị thế trước hạn hoặc gia hạn, khi thanh toán sẽ dựa trên “giá trị thanh toán” của thị trường giao ngay, điều này có thể gây bất ngờ nếu thị trường biến động mạnh.

Giao dịch quyền chọn

Quyền chọn (option) cho phép nhà giao dịch trong một khoảng thời gian nhất định mua hoặc bán tài sản theo mức giá đã thỏa thuận, nhưng không bắt buộc phải thực hiện. Hiệu ứng đòn bẩy của quyền chọn còn cao hơn, nhưng yêu cầu kiến thức và phức tạp hơn.

Quỹ ETF đòn bẩy

Trong thị trường ETF, bạn sẽ thấy các thuật ngữ như “ETF đòn bẩy gấp 2 lần”, “ETF ngược 1 lần”… Những quỹ này thuộc dạng ETF đòn bẩy.

ETF đòn bẩy thể hiện gấp nhiều lần khi xu hướng rõ ràng, nhưng trong giai đoạn thị trường đi ngang hoặc biến động mạnh thì lại kém hiệu quả. Do đó, các sản phẩm này phù hợp hơn cho giao dịch ngắn hạn. Tuy nhiên, chi phí giao dịch của ETF đòn bẩy rất cao — thường gấp 10-15 lần so với giao dịch hợp đồng tương lai, không phù hợp cho đầu tư dài hạn.

Hợp đồng chênh lệch (CFD)

CFD hiện phổ biến nhất trên các nền tảng môi giới quốc tế. Nó cho phép nhà giao dịch thực hiện các giao dịch hai chiều (mua/bán) một cách đơn giản, không cần sở hữu tài sản thực, cũng không bị ràng buộc bởi ngày đáo hạn như hợp đồng tương lai.

CFD không phải hợp đồng chuẩn hóa, các nền tảng có thể có điều kiện và quy chuẩn khác nhau, đa dạng hơn. Thông qua ký quỹ, bạn có thể giao dịch các loại tài sản toàn cầu — cổ phiếu, kim loại quý, nguyên vật liệu, chỉ số, ngoại hối, tiền điện tử. Ví dụ, cổ phiếu giá 113 USD, dùng đòn bẩy 20 lần chỉ cần bỏ ra 5,66 USD để mua 1 cổ phiếu.

Ưu điểm và nhược điểm của đòn bẩy trong cổ phiếu

Ưu điểm

Sử dụng đòn bẩy giúp tăng hiệu quả sử dụng vốn. Nhà đầu tư nhỏ có thể dùng ít vốn hơn để đầu tư quy mô lớn hơn, giảm chi phí giao dịch.

Ngoài ra, đòn bẩy còn nhân đôi lợi nhuận. Khi không dùng đòn bẩy, vốn và sản phẩm giao dịch bằng nhau; dùng đòn bẩy, bạn có thể giao dịch gấp 10, 100 lần giá trị vốn bỏ ra. Nếu thị trường đi đúng hướng, lợi nhuận sẽ nhân lên gấp bội.

Nhược điểm

Rủi ro lớn nhất là tăng khả năng cháy tài khoản. Tỷ lệ đòn bẩy càng cao, mức thua lỗ tương ứng càng lớn, tài khoản dễ bị ép đóng vị thế trong thời gian ngắn.

Thứ hai, đòn bẩy làm tăng tỷ lệ thua lỗ. Khi thua lỗ, do dùng đòn bẩy, mức lỗ cũng nhân theo hệ số. Bạn có thể mất nhiều hơn dự kiến trong một quyết định sai lầm.

Tránh những cái bẫy trong giao dịch đòn bẩy

Nhiều nhà đầu tư trẻ mang tâm lý " thắng lớn rồi không cần nạp thêm, cháy tài khoản không sao" để vào thị trường, kết quả thường rất thảm.

Có một câu chuyện thực tế đáng cảnh tỉnh: Một YouTuber Hàn Quốc trong năm 2022 đã livestream chơi đòn bẩy cao mua Bitcoin, rồi bị cháy tài khoản, mất hơn 1 triệu USD trong vài giờ. Khi Bitcoin đạt 41.666 USD, anh mở lệnh mua đòn bẩy 25 lần, sau đó BTC giảm xuống dưới 40.000 USD, anh còn tăng thêm đòn bẩy, cuối cùng cháy tài khoản.

Điều này nhắc nhở chúng ta rằng, lạm dụng đòn bẩy không kiểm soát và chiến lược giao dịch chưa chín chắn là rất nguy hiểm. Khi thị trường đảo chiều, không chỉ lợi nhuận biến mất, mà cả vốn cũng có thể “bốc hơi”.

Để tránh các bẫy này, bạn cần:

• Chuẩn bị kỹ để đối phó với biến động thị trường
• Cấm tuyệt đối đòn bẩy quá cao và tự tin thái quá
• Phải đặt mức cắt lỗ để kiểm soát thua lỗ
• Bắt đầu từ đòn bẩy thấp để luyện tập

Kết luận: Đòn bẩy không phải là kẻ thù, chỉ là kẻ vô minh

Đòn bẩy bản chất không xấu, nếu dùng đúng cách còn có thể nâng cao tỷ lệ sinh lời. Vấn đề là làm thế nào để sử dụng số tiền vay một cách hợp lý, thực sự làm giàu.

Mở đòn bẩy đồng nghĩa với việc rủi ro và lợi nhuận đều tăng gấp đôi, đặc biệt khi đòn bẩy dùng cho các sản phẩm có độ biến động cao, có thể dẫn đến cháy tài khoản trong chớp mắt. Vì vậy, nếu bạn quyết định dùng đòn bẩy trong cổ phiếu, hãy bắt đầu từ mức thấp, luôn nhớ đặt mức cắt lỗ.

Đòn bẩy là công cụ rủi ro cao, nhưng không phải là vô dụng. Nếu bạn biết kiểm soát rủi ro tốt và dùng đòn bẩy để tăng lợi nhuận, thì chẳng có gì sai. Chìa khóa là có kỷ luật, có kế hoạch, có chuẩn bị.